Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej (Endlösung der Judenfrage)
Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy pod kierownictwem Heinricha Himmlera opracował na zlecenie najwyższych władz Generalplan Ost (GPO), czyli Generalny Plan Wschodni. Autorem był SS-Standartenführer Hans Ehlich. Plan był ściśle tajny i po wojnie został zniszczony. Odtworzono go na podstawie innych dokumentów oraz zeznań funkcjonariuszy nazistowskich na procesach norymberskich6. Celem GPO było zdobycie tzw. przestrzeni życiowej (Lebensraum), która miała należeć się Niemcom jako „rasie panów” (Herrenrasse, Herrenvolk). Środkiem do uzyskania tych zamierzeń była germanizacja terenów graniczących z Rzeszą od wschodu. Główną ofiarą miała więc paść ludność słowiańska, w mniejszym stopniu inne narody Europy Środkowo-Wschodniej. „Podludzie” (Untermenschen) mieli być represjonowani, deportowani i eksterminowani z terenów, na których następnie planowano stworzyć Wielkogermańską Rzeszę (das Grossgermanische Reich), zaludniając ją Niemcami z innych europejskich krajów, oraz wprowadzić Nowy Ład (Neue Ordnung). Potężne państwo sprawować miało rządy na terenach ciągnących się od Portugalii aż po Ural.
GPO podzielony był na Mały Plan (Kleine Planung) i Duży Plan (Grosse Planung). Ten pierwszy obejmował przesiedlenia, niewolnictwo i ludobójstwo i miał trwać aż do zwycięstwa nad ZSRR. Drugi natomiast miał utrzymać się do 30 lat po wojnie i doprowadzić do całkowitego zniemczenia 15-20% Polaków zamieszkałych na tych terenach. Reszta ludności, w tym, obok polskiej, ukraińska, czeska i morawska, białoruska, rosyjska i tatarska, miała być wysiedlona na Syberię. Duży Plan w rzeczywistości przyspieszono i rozpoczęto już w listopadzie 1942 roku akcją eksterminacji Polaków na Zamojszczyźnie.
Cały GPO zawierał kilkanaście dużych i kilkadziesiąt mniejszych planów, takich jak realizowany od sierpnia do października 1939 roku Unternehmen Tannenberg, czy trwający od kwietnia 1942 Unternehmen Reinhardt. Ważne miejsce zajmowało w nim „Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej” (Endlösung der Jedenfrage)7.
W Polsce końca lat 30. XX wieku zamieszkiwało około 3,5 mln Żydów, co stanowiło 10% ogółu ludności8. Gdy wybuchła druga wojna światowa, kraj ten był jednym z największych zbiorowisk tej narodowości. 21 września 1939 roku szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, Reinhard Heydrich, wydał działającym na okupowanych terenach grupom operacyjnym Einsatzgruppen instrukcje dotyczące rozwiązania tzw. problemu żydowskiego9, oparte na treści odbytej tego dnia konferencji w Berlinie. Eksterminacja Żydów jako cel ostateczny miała zostać utrzymana w całkowitej tajemnicy. Prowadzącym do niej etapem miała być m.in. koncentracja ludności w większych miastach, której towarzyszyły liczne zarządzenia i represje. Przykładem może być Warszawa, w której wszyscy obywatele żydowscy mieli obowiązek noszenia gwiazdy Dawida oraz oznaczenia swoich sklepów i zameldowania majątku. Zabroniono im poruszania się koleją, w tramwajach był wagon „Tylko dla Żydów”. Zakaz wstępu dla obywateli tej narodowości wywieszano w restauracjach i kawiarniach, nie mogli oni też wchodzić do publicznych parków, poruszać się po reprezentacyjnych ulicach miasta i siadać na ławkach w miejscach publicznych. Określono również ich sposób zachowania się na ulicy – mieli schodzić z drogi Niemcom i kłaniać się. Zakazano wykonywania niektórych zawodów, takich jak lekarz, adwokat czy dorożkarz. W dzielnicach zamieszkałych w większości przez Żydów ogłaszano skażenie tyfusem i zakaz wstępu.
Pod koniec 1939 roku rozpoczęto separowanie Żydów od Polaków i tworzenie dzielnic żydowskich. Takie postępowanie władze Rzeszy tłumaczyły względami bezpieczeństwa narodowego. Żydzi, według nazistowskiej propagandy, byli źródłem chorób i brudu, roznosicielami zaraz i przyczyną epidemii. W rzeczywistości skupienie stosunkowo dużej liczby ludności w najgorszych, często pozbawionych kanalizacji dzielnicach miast, dopiero generowało choroby, epidemie i śmierć. Rzekomo nastawiali też Żydzi ludność polską przeciwko Niemcom i przeszkadzali w rozwoju gospodarczym. Powstawały publikacje i filmy, w których uosabiali oni zło. Rozpowszechniano plakaty, negatywnie przedstawiające reprezentantów tego narodu. Getta miały chronić Polaków przed rzekomymi zagrożeniami, a Żydów – przed agresją tych pierwszych.
Jak stanowiły ustawy norymberskie z 15 września 1935 roku, Żydem był każdy, kogo choćby jeden przodek aż do trzeciego pokolenia należał do gminy wyznaniowej żydowskiej. W wyniku tego wiele osób, nie uważających się za członków tej narodowości, musiało podporządkować się nakazom okupanta. Początkowo przesiedlano ich, często kilkakrotnie, z wiosek do miast, z jednych miejscowości do innych. Miało to zapobiec utrzymaniu dotychczasowych kontaktów, w tym z Polakami, oraz zawiązaniu nowych znajomości. Kolejną przyczyną była chęć wzbogacenia się Niemców poprzez przejmowanie porzuconego przymusowo mienia. Pozyskali też oni ogromną ilość darmowej siły roboczej.
Pierwsze getto powstało w Piotrkowie Trybunalskim w październiku 1939 roku. Do końca tego roku utworzono jeszcze takie dzielnice w Puławach i Radomsku. W lutym 1940 roku założono największe getto na terenach Kraju Warty, w Łodzi. Do końca lata tego roku rozwiązanie tzw. kwestii żydowskiej nie było jeszcze sprecyzowane, dlatego tworzenie gett nie miało charakteru zorganizowanej akcji. Początkowo władze hitlerowskie przesiedlały Żydów z terenów Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa, a w ich miejsce wprowadzali się Niemcy. W dystrykcie lubelskim planowano stworzyć rezerwat dla wysiedlonej ludności żydowskiej z terenów Warthegau oraz z Austrii, Czechosłowacji i samej Rzeszy. Napotkawszy jednak problemy natury gospodarczej i transportowej, Niemcy powrócili do powstałego jeszcze przed wojną projektu wysiedlenia Żydów na Madagaskar. W lecie 1940 roku powstał plan objęcia przez Rzeszę mandatu nad afrykańską wyspą i deportowania tam ludności żydowskiej. Jak pisze Artut Eisenbach, „Madagaskar miał zostać zamieniony w gigantyczny obóz koncentracyjny (…), odcięty od świata morzem i łańcuchem baz morskich i lotniczych. Warunki życia milionowych mas ludności żydowskiej zostałyby tam sprowadzone do najniższego stopnia niewolniczej wegetacji. (…) zagłada (…) byłaby w tych warunkach tylko kwestią czasu (…)”10. I tu napotkano jednak na przeszkody, tym razem natury wojskowej. Po zajęciu przez armię brytyjską Syrii i Iraku, plany upadły. Kontynuowano więc przeniesienia Żydów z terenów zajętych przez Rzeszę do Generalnego Gubernatorstwa. Akcję porzucono jednak w marcu 1941 roku, uznając za bezcelowe jakiekolwiek przesiedlenia w obliczu rychłej decyzji o ostatecznym rozwiązaniu tej kwestii. Nie przerywano natomiast koncentracji ludności w gettach. Już na mocy rozporządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 13 października 1940 roku, zaczęto zamykać Żydów w odrębnych dzielnicach. 16 listopada powstało największe w GG getto warszawskie. Od początku 1941 roku działania te nabrały tempa. Łącznie na byłych terenach polskich utworzono takich dzielnic około 400. Największe, liczące od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy osób, znajdowały się ponadto w Łodzi, Krakowie, Częstochowie, Białymstoku, Lublinie, Tarnowie, Radomiu, Rzeszowie, Przemyślu, Kielcach, Nowym Sączu oraz Tomaszowie Mazowieckim.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.